Osmanlı Türkçesi-6: Türkçe Eklerin Yazılışı- Çokluk Eki / Yapım Ekleri

Mutluluk aramakla bulunacak şey değildir. Onu inşa edin.

Güzel bir tatilin ardından Osmanlı Türkçesi çalışmalarına dönmek güzel. Aöf kayıt dönemine az kaldı. Bu sene ikinci sınıf olacağım için çok mutluyum. Osmanlı Türkçesi-II dersimi de bir an evvel verirsem gramere daha rahat çalışabilirim. Kendime inanıyorum. Hem iş hem yüksek lisans hem Türk Dili ve Edebiyatı okumanın üstesinden gelebileceğimi düşünüyorum. İstemek başarmanın yarısı değil midir hem? Bu dönem daha az hayıflanıp daha çok çalışacağım. Sizin çalışmalarınız nasıl gidiyor? Sizler de benim gibi zorlanıyor musunuz zaman zaman? Beraber üstesinden gelebiliriz diye düşünüyorum. 

Bugünkü konumuz Türkçe eklerin yazılışı. Osmanlı Türkçesinde bu eklerin birçoğu kalıplaşmış bir şekilde yazılıyor. Eklerin kalınlık incelik uyumuna göre okunması gerektiğini aklımızdan çıkarmamamız gerekiyor. Ayrıca ekleri bugünkü söylenişine göre okuyoruz. Şimdi bu ekleri tek tek inceleyeceğiz.

Çokluk eki: لر lar/ler

صولر sular, آغاچلر ağaçlar, داغلد dağlar

Yapım eki:

 لق   لك lık/lik:   كوزلك gözlük, اسكىلك eskilik, اوجوزلق ucuzluk
       جى   cı/ci:    آشجى aşçı, توكجى Türkçü, حاواجى helvacı
لى   لو      lı/li:   مرحمتلى merhametli, عمرلو ömürlü, صبرلى sabırlı
     سز  sız/siz:   اصلسز asılsız, باباسز babasız, صوكسز sonsuz.
كى ki aitlik eki:  رافد ه كى raftaki, بوكونكى bugünkü

Not! -ki aitlik ekini Farsça bir edat olan ki كه ile ( چونكو çünki, صانكو sanki...) karıştırmamak gerekir.

       جه     ca/ce:   انسانجه insanca, چوجوقجه çocukça, توركجه Türkçe
جك   جق cık/cik:  كوپروجك köprücük,  طومورجق tomurcuk, باشجق başçık
جكز  جغذ cağız/ceğiz:   قاردشجكزم kardeşceğzim, چوجوقجغز çocukcağız
      نجى      ıncı/inci:   روقوزنجى dokuzuncu, برنجى birinci, آلتنجى altıncı
         مه      ma/me:    كلمه  gelme, آلمه alma, كولمسى gülmesi, كلمم gelmem
     له   ﻻ          la/le:    باشﻻمق başlamak, آوﻻمق avlamak, كوزللشمك güzelleşmek

Fiil yapım ekleri: 

* Fiilden fiil yapma eki olan -dır-/-dir- ekinin tüm şekilleri در şeklinde yazılır.

كولديرمك güldürmek, آلديرمق aldırmak, اولدرمك öldürmek

* Edilgenlik ve dönüşlülük bildiren -ıl-/-il- ve -ın-/-in- ekleri lam ve nun harfleriyle yazılır, ünlüleri yazılmaz. Ancak ekten sonra ünlüyle başlayan bir ek gelirse yardımcı ünlü ye harfiyle yazılır.

چوزلمك çözülmek, چوزيلن çözülen, بوزلمق bozulmak

* Yuvarlak ünlülü fiillerde ise yardımcı ünlü vav ile yazılmıştır.  قورولمق kurulmak

* İşteşlik eki -ış-/-iş-, -uş-/-üş- ünlüyle biten fiillerden sonra ش, ünsüzle biten fiillerden sonra ise, ses uyumuna göre يش veya وش şeklinde yazılır.

كورشمك görüşmek, اوچشمق uçuşmak

Ekler konusu zaman alacak gibi duruyor ancak sıkılmamak adına araya başka konular da ekleyeceğim. Herkese iyi çalışmalar dilerim. Sevgilerimle. :)